Dit verhaal verscheen op 1 februari 2015 op mijn oude website.
De crash van de MH17 schrok de gemiddelde Nederlander met een klap wakker. Een overzicht van de gebeurtenissen aan de hand van een ooggetuigenverslag van fotograaf Pierre Crom.
Een vlammenzee. Dat is het enige wat fotograaf Pierre Crom waarneemt wanneer hij uit de auto van een Russische tv-ploeg stapt. Gelukkig heeft hij met deze Russische journalisten naar een boerenveld in Oost-Oekraïne kunnen liften. Want er was haast geboden. Het is tweeënhalf uur nadat de eerste berichten naar buiten zijn gekomen over een neergestort vliegtuig. Het is geen unicum. Enkele dagen eerder haalden de separatisten nog een militair toestel van de Oekraïense regering neer. Kortom, de bewoners van het kleine plaatsje Torez zijn wel wat gewend. Hun woonplaats ligt midden in de Volksrepubliek Donetsk, midden in oorlogsgebied. Maar dit hebben ze nog nooit meegemaakt. De hel lijkt even verplaatst te zijn naar deze kleine stip op de landkaart van het ooit verenigde Oekraïne.
Rustige zomerdag
17 juli 2014 is een heerlijke zomerdag geweest in het oosten van Oekraïne. Het is de dag dat het conflict tussen het regeringsleger en de separatisten op z’n kop wordt gezet. Maar dat weet niemand bij het ochtendgloren. Ook fotograaf Pierre Crom niet. Crom is van origine Fransman, maar werkt al jaren in Nederland. De liefde bracht hem naar het land van kaas en poldermodellen. In zijn jonge jaren leerde hij de schoonheid van Nederland kennen in de vorm van een vrouw. Crom trok in 1987 naar ons land en vestigde zich hier. Zijn eerste stap in het buitenland was een feit. Inmiddels is Crom een internationaal werkende fotograaf en fotojournalist. Hij kwam vaak in brandhaarden als Israël en Libanon, maar oorlog kwam nooit zo dichtbij als op de zomerse 17 juli 2014.
“Ik was net aangekomen in mijn hotel in Donetsk, toen de eerste berichten over een neergestort vliegtuig de ronde gingen”, vertelt Crom in het Haagse bedrijvenverzamelpand BINK36 waar zijn studio gevestigd is. “Vrij snel werd bekend dat het om een burgervliegtuig ging. Waarna ik met een Russische televisieploeg kon meeliften naar het gebied waar de ramp zich vermoedelijk zou hebben voltrokken. We reden al heel snel op een grote rookpluim in de verte af. Al hadden we de ravage die we even later voor ons zouden zien nooit kunnen voorspellen. De rookpluim kwam namelijk van het grootste deel van het vliegtuig dat was neergekomen in een gigantisch veld.” Crom kwam samen met de televisieploeg als één van de eerste journalisten op de rampplek. Waar enkele uren eerder dorpsbewoners van een heerlijk zomeravond aan het genieten waren, heerste er nu de dood. Crom: “Er waren enkel verbrandde velden en op vijfhonderd meter van het grootste wrakstuk lag een klein gehuchtje. Wat hebben die mensen een geluk gehad!”
Schok
Het nieuws is dan al in Nederland doorgesijpeld. Er zou een vliegtuig van Malaysian Airlines, dat vertrok vanaf Schiphol, neergestort zijn. Het was nog niet eens halverwege de reis naar de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur. Direct werd het volk geïnformeerd dat er sprake zou zijn van Nederlandse slachtoffers. Uiteindelijk vielen er 192 Nederlandse overledenen te betreuren. De camera’s van de wereldpers draaiden in een oogopslag naar het rampgebied.
Klap voor Nederland
Niet alleen naderhand is er sprake van onduidelijkheid. Ook in de velden rondom Torez heerst erop de avond van de crash een grote chaos. Omwonenden doen verwoede pogingen de vuurzee met emmers water te doen doven. Het was onbegonnen werk, vertelt Crom. “Tweeënhalf uur na het neerstorten van de MH17 deden de Oekraïense hulpdiensten een poging het brandende wrak te blussen. Maar waarom? Het was vechten tegen de bierkaai. Tegen middernacht gingen ze opnieuw de vlammen te lijf. Ik was hier heel verbaasd over. Werd hier doelbewust bewijs onklaar gemaakt?”
Maar wat doe je als je aanwezig bent op een rampplek. Crom: “Ik heb meteen mijn camera gepakt en ben zoveel mogelijk gaan fotograferen. Je weet namelijk niet of je ooit nog terug kan komen op zo’n plek. Enkele bouwlampen moesten gigantische korenvelden van licht voorzien. Het zou volledig anders gaan als iets vergelijkbaars in Nederland zou gebeuren. Maar we hebben het wel over een oorlogsgebied. Onze rampplek was een conflictgebied. De hulpdiensten, omwonenden en de separatisten hadden in deze situatie niet dezelfde middelen als dat wij hebben.”
Grootste vliegramp uit Nederlandse historie
De crash en Oost-Oekraïne werden wereldnieuws. De ramp is voor Nederland wat 9/11 is voor het Amerikaanse volk. Het is een nationale tragedie van onmenselijke proporties. Ongeloof, boosheid en verdriet. Het maakte zich meester van ons land. “Ik zal niet rusten voordat de daders berecht zijn’, reageerde minister-president Mark Rutte meteen op de ingelaste persconferentie over het neerstorten van de MH17. Bovenal sprak Rutte zich uit voor een onafhankelijk onderzoek naar de oorzaak en omstandigheden van ‘de misschien wel grootste vliegramp uit de Nederlandse historie.’
Het boven tafel krijgen van de juiste feiten is een lastige klus gebleken. Want wat is er precies gebeurd? Wat wel duidelijk is dat het zwarte pieten over de toedracht meteen na de eerste berichten over de – toen nog – neergestorte MH17 begon. De Oekraïense president Petro Porosjenko wees heel snel, voorbarig en propagandistisch met de beschuldigende vinger naar de Russische separatisten. Terwijl zijn ambtsgenoot Poetin vanuit het Kremlin meldde dat het de verantwoordelijkheid van Oekraïne is. De crash gebeurde in zijn ogen immers op Oekraïens grondgebied. “Ik wil duidelijk maken dat deze ramp niet zou zijn voltrokken wanneer er vrede zou zijn in het gebied. En indien de militaire acties in het zuidoosten van Oekraïne niet waren vernieuwd door de regering uit Kiev. En, zeker, de Oekraïense staat draagt verantwoordelijkheid voor deze vreselijke tragedie”, stelde hij één dag na de ramp.
Volgens Crom speelt Rusland een grote rol het conflict. “De separatisten maken er geen geheim van. Het gebied is in hun handen door steun van de grote broer Rusland. Porosjenko weet dat in deze situatie zonder militaire hulp van Europa of NAVO verloren is. Alleen gaat hij die niet krijgen. Hij moet alles zelf doen tegen een machtig Russisch leger. Poetin zei niet voor niets dat als hij wilt, Kiev binnen een paar dagen in Russische handen is. Dat zegt veel over de machtsverhoudingen.”
Falende OVSE
Crom maakte ook de mislukte missie van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) mee. “De tweede dag na de ramp wilde de OVSE ter plekke komen. Alleen werden zij tegen alle gemaakte afspraken in tegengehouden door de separatisten.” De organisatie was volgens Crom als niet in het voordeel na de gijzeling van enkele medewerkers van de organisatie in Slovjansk. “Soms kon ikzelf het gebied niet in, omdat er gevechten plaatsvonden. Op een gegeven moment hadden we een alternatief moment gevonden om toch tussen alle gevechten door op de rampplek te komen. Zo moeilijk was dat niet. Ik reisde soms samen met één journalist.”
Heel anders dan een grote colonne waarmee de OVSE zich moest laten vervoeren, vertelt de fotograaf. “Een groep is in een oorlogsgebied altijd verdachter dan een duo. Een missie met tientallen voertuigen zoals bij de OVSE, die vaak begeleiding kregen van rebellen, is minder mobiel. Wij konden nog wel eens een sluiproute door Oekraïens gebied maken. Het Oekraiense leger zou ons toch niet in de smiezen krijgen.”
Mist van complotten
Ondanks het verweer van Poetin zagen vrijwel alle Westerse landen zijn Rusland als schuldige voor de ramp. In eerste instantie beredeneerde Clingendael-deskundige Dick Zandee dat pro-Russische separatisten de MH17 zouden hebben neergehaald met een zogenaamde Surface-to-Air-Missile (SAM), met de naam Buk (uitspraak: Boek). Dit systeem kan raketten vanaf de grond vuren naar doelen op grote hoogte zoals bijvoorbeeld een vliegtuig. Er kwam snel een tweede theorie bij. Vanuit de Russische zijde betoogde het Russische ministerie van Defensie dat een Oekraïens gevechtsvliegtuig op ‘drie tot vijf kilometer’ van vlucht MH17 vloog op het moment dat het toestel neerstortte.
Magere bevindingen OVV
De Nederlandse Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV), belast met het onderzoek, publiceerde op 9 september de eerste – magere – bevindingen. Het enige dat de onderzoekers uitsloten, was de aanwezigheid van een technisch mankement aan het vliegtuig. Een open deur aangezien het toestel over oorlogsgebied vloog en het duidelijke rijtsporen aan de romp vertoond. Het is schrikbarend om te zien dat een officieel orgaan niet bij machte is om de spreekwoordelijke speld in de hooiberg te vinden. Liefst 350 miljoen webpagina’s met blogs, video’s en foto’s moet het team onderzoeken op betrouwbaarheid in het onderzoek naar de ramp met vlucht MH17. De grootste strafzaak in Nederland ooit.
Moses zoekt raket
Bellingcat is een van de websites die zich met de verschillende theorieën bezighoudt. De Britse oprichter van de site Elliot Higgins, op internet bekend als ‘Brown Moses’, is de afgelopen maanden bezig geweest met het analyseren van tal van foto’s en video’s uit het gebied rond de rampplek. Door met onder andere Google Earth en Streetview de plaatsen van opnames te vergelijken, poogt Bellingcat de oorsprong van de raketinstallatie te achterhalen.
Op 8 november brachten Higgins en co. hun definitieve rapport naar buiten. Volgens het Bellingcat MH17 onderzoeksteam zijn ‘er sterke aanwijzingen dat de pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne met het Buk-systeem gefilmd en gefotografeerd zijn op 17 juli 2014.’
De reis van de raketinstallatie werd in kaart gebracht. (Bekijk de video hier, password: bellingcat1). Maar of er ooit met honderd procent duidelijk een schuldige aangewezen kan worden voor het neerstorten van MH17? Nee, daarvoor is de mist van propaganda, desinformatie en meespelende belangen te groot.
Observator van een rampplek
Crom wilde direct een indruk van de rampplek doorgeven aan het Nederlandse volk. “Je wordt direct geconfronteerd met alle afschuwelijke beelden die je kunt bedenken. Je ziet alles. Van verwrongen staal tot slachtoffers van de crash. Kortom, met alles wat een oorlog tot een oorlog maakt”, vertelt Crom aangeslagen. In zijn ogen is een oorlog een nietsontziend, destructief monster. Alles moet vernietigd worden. “In mijn ogen heeft Nederland er tweehonderd oorlogsslachtoffers bij.”
Slachtoffers die Crom heeft gefotografeerd. Foto’s die niet gemaakt zijn voor publicatie, omdat ze in zijn ogen te afschuwelijk zijn. “Toch heb ik zoveel mogelijk foto’s geschoten, want als fotograaf ben je bezig met een geschiedkundige documentaire. Daar hebben fotografen een rol in. Al heb ik geen CSI-achtige foto’s gemaakt, omdat ik niet werk met politie of justitie. Ik ben een onafhankelijke fotojournalist. Als ik ga samenwerken met de Nederlandse overheid raak ik in mijn ogen die onafhankelijkheid kwijt en verspeel ik ook mijn krediet in Oekraïne. Een oorlog kent alleen vrienden en vijanden. Als ik met de Nederlandse politie ga werken, ben ik in de ogen van de pro-Russische separatisten een vijand en kan ik de volgende keer in Oekraïne niet meer veilig mijn werk doen.”
Sinds die zwarte 17 juli is Nederland een door oorlogsgeweld getekend land. De nationale herdenking op 10 november en de dag van nationale rouw bij het repatriëren van de eerste slachtoffers zes dagen na de ramp hebben indruk gemaakt, maar daarmee is niets opgelost. Het Nederlandse lijden lijkt oneindig.
Wil je met me in contact komen over dit artikel? Laat een reactie achter!
