Verkiezingsprogramma’s zijn van grote invloed op het beleid van een nieuw kabinet en zijn een leidraad voor de kiezer. De afgelopen tien jaar is het aantal dak- en thuislozen in Nederland verdubbeld. Hoe en hoe vaak vindt deze groep zich terug in de verkiezingsprogramma’s voor de komende verkiezingen? Deze blog onderzoekt dit kort aan de hand van partijen die volgens de Peilingwijzer op 26 februari op minstens één zetel peilden.
Deze analyse schreef ik tijdens mijn onderzoekstraject voor het onderzoek Dakloze jongeren in het juiste perspectief in samenwerking met Het Bouwdepot. Een korte versie verscheen de website van Binnenlands Bestuur.
Met een programma van 22 pagina’s is dat van 50PLUS deze verkiezingen het kortste. Het programma rept een keer over daklozen. Voorheen was het programma van de PVV vaak het bondigst. De partij had vaak genoeg aan een A4-tje. Dit jaar gebruikt de partij van Geert Wilders 9.200 woorden in zijn 52 pagina’s tellende programma. Daarin staat zeven keer het woordje ‘asielzoekers’ en vijf keer rept het programma over ‘islamisering.
Volgens analyse van NRC Handelsblad is het programma van D66 (208 pagina’s, 70.000 woorden) het langste programma voor de komende Tweede Kamerverkiezingen, gevolgd door de ChristenUnie (144 pagina’s, 62.000 woorden). Toch rept het verkiezingsprogramma van D66 slechts twee keer over daklozen.
Hoe de dakloze aan een woning kan komen, daarover verschillen de partij sterk van mening: van het ‘begeleiden’ van een dakloze ‘in een eigen woning’ (het housing-firstprincipe, red.) bij de ChristenUnie, PVDA en GroenLink tot de creatie van ‘voldoende gratis slaapplaatsen, ook voor dak- of thuislozen die zelfredzaam zijn’ (PvdD).
Het programma van ChristenUnie-verkiezingsprogramma wijdt een twee pagina’s tellende sub-paragraaf die aan ‘dakloosheid’ en gaat via 730 woorden in op plannen om dakloosheid na de verkiezingen aan te pakken. Daarmee is de ChristenUnie met kop en schouders het meest uitgesproken over dit thema. Dat verbaast niet, want staatssecretaris Paul Blokhuis (CU) lanceerde afgelopen kabinetsperiode een kabinetsperiode een Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren, gericht op het reduceren van het aantal daklozen in Nederland. Het aantal daklozen neemt nog ieder jaar toe, zeker tegen de context van het coronavirus wordt een enorme stijging verwacht.
VVD: 68x ‘ondernemer’, 3x ‘daken’, 0x ‘daklozen’
Het verbaast dan ook dat sommige partijen het thema niet eens adresseren. In bijna alle verkiezingsprogramma’s wordt de daklozenproblematiek geagendeerd, zij het in verschillende wijzen en mate. In de verkiezingsprogramma’s van de VVD, FVD en de PVV komen de termen ‘dakloosheid’, ‘daklozen’ of ‘thuislozen’ niet voor. Het VVD-programma bevat 68 keer het woord ‘ondernemer’, drie keer het woord ‘daken’ en het programma vermeldt honderd keer het woord ‘woning’, maar rept niet over de mensen die die daken het hardst nodig hebben.
De tekst loopt hieronder verder.
Daklozenproblematiek als probleem van het sociale ‘grondrecht’ op wonen
Het merendeel van de partijen signaleert in hun verkiezingsprogramma’s een ‘woningcrisis’ (PVDA). Deze ‘crisis op de woningmarkt’ (CDA) wordt in tien van de vijftien verkiezingsprogramma’s gelinkt aan de verdubbeling van het aantal dak- en thuislozen in Nederland. GroenLinks, Volt, SGP en de PVV benoemen het ‘recht’ om te kunnen wonen in Nederland. De SGP stelt dat ‘de overheid’ als ‘een “schild voor de zwakken” dient te zijn’, de Rijksoverheid, gemeenten en woningbouwcoöperaties dienen volgens de partij te hoeden over daklozen. De PVV gaat een stap verder en vindt wonen een grondrecht. Ook GroenLinks vindt dat iedereen recht heeft op betaalbare en goede huisvesting. Dat recht wordt voor de partij van Jesse Klaver ‘de basis van hulp aan dak- en thuislozen’.
Beelden en beschrijvingen structureren ons denken, ze zijn niet puur illustratief.
Hoe de dakloze aan een woning kan komen, daarover verschillen de partij sterk van mening: van het ‘begeleiden’ van een dakloze ‘in een eigen woning’ (het housing-firstprincipe, red.) bij de ChristenUnie, PVDA en GroenLink tot de creatie van ‘voldoende gratis slaapplaatsen, ook voor dak- of thuislozen die zelfredzaam zijn’ (PvdD). De gemeenten gaan hier, volgens de programma’s van SP, Volt, DENK, D66, SGP, de ChristenUnie en PvdD een centrale rol spelen: van het ‘maken een sluitend vangnet voor de opvang’ (SP) en het ‘krijgen van een huisvestingsplicht voor alle mensen die uitstromen uit beschermd wonen en de maatschappelijke opvang’ (ChristenUnie) tot het ‘samen met gemeente zorgen voor een buffer van flexibele woningen voor daklozen’ (D66) en het ‘verhogen van het gemeentefonds met anderhalf miljard’ (Volt).
Daklozenproblematiek als een ggz-probleem en economisch beleidsprobleem
Terwijl PVV de oorzaak van dakloosheid vooral legt bij immigratie, lijkt DENK in haar verkiezingsprogramma de link te leggen tussen de geestelijke gezondheidszorg en de verdubbeling van het aantal dak- en thuislozen. “DENK wil de geestelijke toestand van de sociaal zwakkeren verbeteren en toegang tot de ggz faciliteren, zodat iedereen een eerlijke kans heeft op een betere kwaliteit van leven,” stelt het programma. Daarbij is ‘het versterken van de aanpak preventie dakloosheid met nadruk op preventie tijdens economische crisis’ van belang en wordt dit plan in een opsomming genoemd met ‘het verlagen van de drempel naar de ggz voor risicogroepen’ en ‘investeren in de ggz en verslavingszorg om de wachtlijsten weg te werken’. 50PLUS zoomt in haar korte verkiezingsprogramma in op de kostendelersnorm die als het aan hun ligt wordt afgeschaft zodat deze geen belemmeringen meer oplevert voor het delen van een woning met (mantelzorg behoevende) ouders of dak- en thuisloze familieleden of vrienden’.
Wat leren we uit deze korte analyse van de verkiezingsprogramma’s voor de komende Tweede Kamerverkiezingen? Het daklozenthema lijkt niet centraal op de politieke verkiezingsagenda voor te komen. Terwijl het aantal daklozen in de afgelopen tien jaar is verdubbeld, wordt het onderwerp vaak slechts kort en beperkt aangesneden in het merendeel van de verkiezingsprogramma’s.
De impact van labels
Dat is een gemiste kans, omdat er volgens onderzoek van politicoloog Tom Louwerse sprake is van een ‘redelijke overeenstemming is tussen posities van partijen in hun verkiezingsprogramma en hun stellingname in het parlement’. Ook structureren beelden en beschrijvingen ons denken, ze zijn niet puur illustratief. In Metaphors We Live By uit 1980 analyseren taalkundige George Lakoff en filosoof Mark Johnson de manieren waarop beelden en metaforen onze waarneming, ons begrip en het maatschappelijk debat structureren. De in verkiezingsprogramma’s gepresenteerde plannen zijn volgens onderzoek van politicoloog Louwerse in lijn met de stellingname van partijen in het parlement. Ze zijn de blauwdruk van de partij-opvattingen tijdens de formatieonderhandelingen en mogelijk de blauwdruk voor de toekomst van Nederland: een toekomst met – plat gezegd – meer nadruk op daken dan op daklozen.
Verantwoording
Dit kalenderjaar doe ik samen met andere journalistieke onderzoekers uit het lectoraat Journalistiek & Innovatie van de Fontys Hogeschool Journalistiek te Tilburg in samenwerking met Het Bouwdepot onderzoek naar beelden en beschrijvingen van dak- en thuislozen. In Nederland is er vooralsnog geen onderzoek gedaan naar de beeldvorming rondom daklozen en dak- en thuisloze jongeren. Internationaal onderzoek naar de beeldvorming van daklozen in de media toont aan dat daklozenberichtgeving over het algemeen betrekking heeft op vier grote thema’s: huisvesting, hulp en steun van de gemeenschap, profilering van dakloosheid en daklozen en economische factoren. Daarbij wordt er vaak voorbijgegaan aan de sociale en economische factoren die ten grondslag liggen aan dakloosheid.
Voor deze blog zijn alle verkiezingsprogramma’s van de partijen die volgens Peilingwijzer op 26 februari 2021 rond een zetel gepeild werden meegenomen. Peilingwijzer baseert haar peiling op basis van peilingen van I&O Research, Ipsos/EenVandaag en Kantar. De verkiezingsprogramma’s van VVD, PVV, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, PvdD, 50Plus, Den, SGP, FVD, JA21 en Volt zijn op basis hiervan geselecteerd voor deze steekproef, waarbij in de programma’s gezocht is op de termen ‘armoede’, ‘daklozen’, ‘thuislozen’ en ‘dakloosheid’.
Wil je meer over mij of mijn projecten weten? Bekijk dan mijn homepage.
